Bezoekerscentrum Zoutleeuw

In 2020 is een samenwerkingsverband van start gegaan tussen de stad  Zoutleeuw, Regionaal Landschap Zuid-Hageland en IOED Zuid-Hageland. De samenwerkingsovereenkomst bepaalt een projectgebonden dienstverlening om Zoutleeuw op de kaart te zetten als een groene, culturele parel in Zuid-Hageland waar mensen graag ‘zen’, een plek om te bezoeken en helemaal zen te worden van de natuur, de rijke geschiedenis en cultuur in en rond de stad.  

De partners bouwen hiervoor een publiekswerking uit die inzet op de troeven van de stad:  

• natuurwaarden dichtbij de stadskern (o.a. het fiets- en wandelnetwerk en provinciedomein Het Vinne);
• de rijke historiek van de stad, getuige de vele archeologische overblijfselen en historische gebouwen
• de charme en cohesie van een kleine gemeenschap.

Door de inzet van Marijke Wouters, als halftijds archeoloog, ondersteunen we daarnaast ook extra het onroerend erfgoedbeleid van de stad.  

Uit deze samenwerkingsovereenkomst groeide het idee en het initiatief om het historisch stadhuis van Zoutleeuw inhoudelijk uit te bouwen tot bezoekerscentrum.  

IOED Zuid-Hageland is hiermee sinds 2021 concreet aan de slag gegaan, in nauwe samenwerking met stad Zoutleeuw, dienst Toerisme en Erfgoed. 

© stad Zoutleeuw

Op de Grote Markt te Zoutleeuw, tegenover de Sint-Leonarduskerk als publiekstrekker, bevinden zich het mooie historisch stadhuis en de lakenhalle met de toerismebalie. Bezoekers krijgen hier gratis toegang tot het mooie stadhuis, maar blijven vandaag niet lang binnen door een gebrek aan duiding en beleving. 

Het is híer dat we zoekende toeristen willen 'vangen' met een warm interieur en een interesse wekkend filmpje. Het is híer dat we een belevingsvolle ontmoetingsplek willen creëren, voor jong en oud, voor inwoners en bezoekers. Het is híer, op de verdieping, waar we – naast de Sint-Leonarduskerk en het Vinne – een derde kenmerk van Zoutleeuw 'in the picture' willen zetten: haar belangrijke vestingwerken en citadel binnen het militaire verleden in deze grensstreek. Het is ook híer, op de tussenverdieping, dat we een poort willen vormen naar de Getestreek, als ruimere biotoop van de Leeuwenaars en als verdere stapsteen naar 'het Hageland' met het bekroonde wandelnetwerk Getevallei binnen #de wandelprovincie Vlaams-Brabant. 

De inhoudelijke uitbouw tot bezoekerscentrum zal de komende jaren fasegewijs gebeuren. Om hiervoor een stevige basis en kader te hebben werken wij samen met onwerpbureau Madoc aan een totaalconcept en masterplan. 

• Ontwerpbureau: Madoc, i.s.m. IOED Zuid-Hageland
• Subsidie:  'erfgoedprojecten', een subsidiekanaal van provincie Vlaams-Brabant voor de ontsluiting van onroerend erfgoed
• Timing: 2021-2023

De uitbouw van het bezoekerscentrum zal fasegewijs gebeuren en met drie verschillende inhoudelijke luiken. Deze zijn los van mekaar te bezoeken, maar tesamen vormen ze een mooi geheel met enkele heldere verhaallijnen die in de drie luiken terugkomen: Zoutleeuw, Gete, grens en militair verleden. 

We deelden onze ideeën alvast met het publiek tijdens onze gidsbeurten op Open Monumentendag 2022 en verzamelden toen interessante input en feedback. 

Het masterplan werd afgerond eind 2023 en vormt de komende jaren de leidraad voor de gefaseerde uitwerking.

• 

  Locatie: gelijkvloers

• Realisatie: in meerdere, kleine stappen vanaf 2025

De gelijkvloerse ruimten in het stadhuis behouden we voor als plek die uitnodigt tot erfgoedbeleving. De bezoeker ontdekt het verhaal van het stadhuis zelf, maar krijgt ook een intro op het andere stedelijk erfgoed. Ook de verhaallijnen van het bezoekerscentrum introduceren we hier. 

We ontwikkelen gefaseerd een aanbod aan erfgoedbeleving: aangename zitruimte, interactief aanbod, thematische clusters van schilderijen en enkele objecten, … En dit allemaal op een heel sobere manier, zonder infopanelen of grote tentoonstellingsmeubels, om niet in concurrentie te treden met het indrukwekkende interieur.
Op die manier blijft de voorzaal ook makkelijk multifunctioneel inzetbaar voor ceremoniële nevenfuncties: huwelijken, feestelijkheden, tradities (Stak-het-Oep-zingen, huis van de Sint / kerstman, …).

De voorzaal kan, als grote gelijkvloerse ruimte in het bezoekerscentrum, ook worden ingezet als startpunt voor gidsbeurten in de stad, als startpunt voor klasbezoeken aan het bezoekerscentrum, …
Naar de lokale bevolking toe, kunnen we het gelijkvloers ook laten fungeren als een geheugenfabriek: iedereen - jong of oud - ontdekt er foto’s, namen, evenementen die zijn/haar herinneringen wakker maken. Het is een plek die je op een ontspannen manier meevoert naar ‘memory-lane’, maar tevens een plaats is om je eigen herinneringen en verhalen met anderen te delen.
In co-creatie met lokale actoren (bv verzamelaars van oude foto’s, …) kunnen we een snuisterplek met fotocollages ontwikkelen die de bezoeker een visueel overzicht geeft van het veranderende straatbeeld van Zoutleeuw. Of er staat een kast met thematische gezelschapsspellen: een quiz, een memory spel, een puzzel van de kaart van Deventer, een dialecten-test ... Op schappen kunnen boeken staan, of foto-albums, facsimili van oude kranten, pamfletten...over Zoutleeuw en omstreken, om in te bladeren.
Dit aanbod kan regelmatig worden vernieuwd. Het is immers door regelmatige vernieuwing van deze interactieve elementen dat we de lokale bevolking kunnen blijven aantrekken.

• © Marc Borghs

  Locatie: tussenverdieping

• Permanente expo, gerealiseerd in 2024
• Inhoudelijke partners: IOED Zuid-Hageland, KU Leuven (project Floodplainscapes) en Regionaal Landschap Zuid-Hageland
• In samenwerking / afstemming met:
  • Getestreekgemeenten Landen, Geetbets, Linter, Tienen en Hoegaarden
  • IOED Portiva, erfgoedverenigingen, lokale actoren, ...
• Scenario en productie: Madoc
• Met financiële steun van Leader Hageland+ (Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling)
• Openingstijden

De Getestreek is één van de typische landschappen die het Hageland rijk is: een voorbeeld van een gaaf gebleven landbouwlandschap met veel cultuurhistorisch erfgoed en hoge natuurwaarden. 

Om sporen van het verleden te zien, hoef je niet alleen naar musea of oude gebouwen te gaan. Als je weet waar je moet kijken, herken je ze ook in het landschap om je heen. Zeker in de Getestreek!

Het verhaal begint miljoenen jaren geleden. Toen ontstonden de steensoorten die nu nog het uitzicht van onze steden en dorpen bepalen. Later was de Getestreek een van de eerste plekken in Vlaanderen waar mensen het land bewerkten. Sindsdien hebben talloze generaties dit landschap naar hun hand gezet. En dat doen we vandaag nog steeds.

De voorbije jaren hebben wetenschappers van de KU Leuven op verschillende plaatsen in de omgeving onderzoek gedaan. Geografen, archeologen, historici en biologen sloegen de handen in mekaar. Ze verwierven verrassende inzichten. Samen met de geologische kennis van de streek, delen we die inzichten met de bezoekers. Hopelijk inspireert het hen om zélf onze mooie streek te gaan verkennen. Of nog beter te leren kennen.

Lokale bewoners kunnen als ‘Getestreekambassadeurs’ met hun vrienden en familie naar de expo om hun leefomgeving in een ruimer verhaal te kaderen. De heldere verhaallijnen en de doorverwijsfunctie naar buitenplekjes maken de expo tot een ideale uitvalsbasis voor allerlei initiatieven in de streek. De expo kan ook lokale actoren en ondernemers inspireren om hun aanbod en producten hierop af te stemmen. 

• Locatie: verdieping
• Concept: nog in opmaak
• Timing: na 2026, maar nog verder te bepalen en af te stemmen op o.a. renovatiewerken interieur

© Stad Zoutleeuw

Zoutleeuw, één van de 7 vrije steden van het oude hertogdom Brabant, gelegen aan de grens met het oude graafschap Loon / Prinsbisdom Luik … In de 17de eeuw werden de stadsmuren en –wallen van Zoutleeuw uitgebouwd tot indrukwekkende vestingwerken met in het zuiden een citadel. Als vestingstad fungeerde Zoutleeuw zo als belangrijke militaire voorpost aan de oostgrens van de Spaanse Nederlanden. Vandaag de dag vertoont Zoutleeuw nog meerdere sporen van haar vestingverleden.  

In het derde luik van het bezoekerscentrum willen we het militaire verleden van stad en streek beter kenbaar maken en belichten in een ruimer geografisch en historisch kader, gepresenteerd als 'Wunderkammer' en met verhalen vanuit menselijke perspectieven. Ook hier het principe: 'binnen (het bezoekerscentrum) verwijst naar buiten' en 'buiten verwijst naar binnen', waarbij we een connectie maken met het aanbod op terrein: de vestenwandeling in Zoutleeuw, de slagveldwandelingen 1693 in Landen (klaar in zomer 2023), de fietsroute Getelinie WO I ...